چرا اغلب سیل های ویرانگر در تابستان رخ می دهد؟
شاید شما هم متوجه این نکته شده باشید که با وجود بیشتر بودن حجم بارش های در فصول سرد سال ،اغلب سیل های ویرانگر در فصل تابستان رخ می دهد!اما چرا؟
راز این مساله در سه نکته کلی نهفته است:
1- خشکی و کاهش قدرت نفوذ پذیری خاک
در فصول سرد سال علی الخصوص فصول زمستان و بهار خاک بواسطه بارش های ملایم برف و باران در یک دوره طولانی مدت،بصورت عمقی مرطوب شده و همین رطوبت باعث افزایش چسبندگی خاک و همچنین افزایش نفوذ پذیری خاک می گردد لذا با وجود بارش های شدید و طولانی مدت برف و باران در فصول سرد هیچگاه سیل های ویرانگر و ناگهانی به راه نمی افتد.البته این به معنی عدم امکان آبگرفتگی در نقاط پست و گودال ها نیست و در اغلب مواقع آب باران و برف در چاله ها جمع شده و حتی جریان های آب ملایم و فصلی بوجود می آیند.
نکته جالب آنجاست که خاک در فصل تابستان در اثر خشکی زیاد و تابش شدید نور آفتاب پوک شده و حالت پودری به خود می گیرد و پس از فرود قطرات درشت باران بر این سطح خشک،خاک پودری دور قطرات باران تشکیل یک لایه نازک داده و آب باران همچون یک گوی سیال در شیب زمین به راه می افتد و از به هم پیوستن این گوی های غلطان آب، یک جریان عظیم سیلابی بوجود می آید.
2- کاهش پوشش گیاهی
پوشش گیاهی مانند یک پوشش محافظ و لایه ضربه گیر مانع از بطور کلی در سرزمین ایران فصل رویش گیاهان علفی و مرتعی از اواخر زمستان شروع شده در اردیبهشت ماه به اوج رسیده و از اوایل خرداد به بعد تحت تاثیر کاهش مقدار بارش ها و افزایش دمای هوا،گیاهان علفی و مرتعی به سرعت به مرحله بذردهی رسیده و خشک می شوند و از این به بعد است که پوشش طبیعی خاک در اثر عوامل غیر طبیعی مانند چرای بی رویه دامها و یا آتش سوزی تراکم خود را از دست داده و خاک بدون لایه محافظ می گردد.
این خاک بدون لایه محافظ که در اثر تابش شدید نور آفتاب پوک هم شده است در مقابل ضربات قطرات درشت باران تابستانه هیچگونه مقاومتی نداشته و مستعد ایجاد جریان های سیل آسا می باشد.
البته باید به این نکته هم توجه داشت که در فصل بهار ریشه گیاهان سبز همچون یک داربست در هم تنیده خاک را در بین خود نگه داشته و مانع از سیال شدن خاک می شوند ولی در فصل تابستان و بعد از خشک شدن علوفه این داربست ترد و شکننده شده و در اثر دخالت های انسانی(نظیر چرای دام و یا پاکوب شدن خاک بوسیله احشام،انسان و ماشین و همچنین شخم ناصحیح خاک)این ریشه ها خرد شده و توانائی خود را در مهار خاک از دست می دهند.
قدرت زیاد سیستم های بارشی تابستانه
هر چند سامانه های بارشی در فصل تابستان به ندرت از فراز ایران گذر می کنند و معمولاً هوای تابستان ایران از یک پایداری نسبی بر خوردار است ولی گاهی اوقات با گذر امواج بارشی از روی ایران شرائط برای بارش مهیا می گردد.
از آنجا که هوای گرم دارای قابلیت نگهداری حجم بالاتری از رطوبت در خود می باشد هنگام مواجه شدن این هوای گرم و فوق العاده مرطوب با هوای سرد ابرهای جوششی عظیمی تشکیل می شوند که قدرت بارشی بسیار زیادی دارند ولی از آنجا که هوای غالب در تابستان گرم و پایدار است ،این بارش های شدید در یک بازه زمانی کوتاه چند دقیقه ائی بوقوع می پیوندد و همین بارش شدید به همراه عوامل فوق الاشاره زمینه را برای وقوع سیل های مخرب بوجود می آورند.
البته همین رطوبت بالا باعث وقوع پدیده توفان های تندری و تشکیل ستون های عظیم هوای گرم بالا رونده و به تبع بوجود آمدن ابرهای قطور بارشی می شوند و همین ابرهای قطور و مرطوب باعث بوجود آمدن قطرات فوق العاده درشت و سنگین باران و بعضاً تگرگ می شوند که از ارتفاع چند هزار متری با شدت و قدرت به زمین برخورد کرده و پس از برخورد با خاک بدون اینکه فرصت نفوذ در خاک داشته باشند روی سطح خاک جاری می گردند.
با همه این تفاسیر مهمترین علت خسارت بار بودن سیل در تابستان دخالت های انسان در طبیعت می باشد چرا که تا زمانیکه انسان در طبیعت دخالت ننموده طبیعت از یک تعادل اکولوژیکی ظریف برخوردار بوده و هیچ اتفاق ناگواری در آن نمی افتد ولی به محض دخالت انسان در طبیعت(نظیر بوته کنی و چرای بی رویه دام و شخم غلط مزارع و....)همه چیز بهم خورده و طبعاً باید منتظر یک فاجعه بود.
